Athos - spełnienie marzeń

Nie rezygnuj z marzeń

niech żyją

niech nadają sens codzienności

niechaj zmieniają twój pościg za

w oczekiwanie na

A kiedy chwila spełnienia nadejdzie

wtedy szybko umieraj

Autonomiczna Republika Góry Athos (Święta Góra Athos) to górzysta część Półwyspu Chalcydyckiego w północnej części Grecji, która jest zamieszkiwana i zarządzana wyłącznie przez mnichów prawosławnych (powierzchnia: 390 km²). Republika Athos uznawana bywa za odrębny twór państwowy w Unii Europejskiej i jest wyłączona z Układu z Schengen.

Od 1060 roku na terenie półwyspu nie mogą przebywać kobiety (nawet zwierzęta hodowlane na wyspie są tylko płci męskiej). Zakaz ten nosi nazwę grecką avaton. Mężczyźni mogą przebywać przez 3 dni, ale muszą ubiegać się o wizę.

W Athosie mnisi żyją w surowych warunkach, nierzadko w odosobnieniu. Trudnią się rolnictwem, handlem oraz konserwacją substancji materialnej, swych bardzo rozległych klasztorów. Mieszkańcy Athos mogą mieszkać indywidualnie. Wtedy sami troszczą się o życiowe i mieszkaniowe potrzeby. Statki i łodzie, na których pokładzie znajdują się kobiety (np. statki turystyczne, bazujące w Uranupolis), nie mogą zbliżyć się do linii brzegowej na odległość mniejszą, niż 500 metrów.

Według legendy twórcą pierwszego klasztoru na Athosie był Konstantyn Wielki, jednak nie istnieją żadne dokumenty, które potwierdzałyby istnienie życia monastycznego w tym miejscu już w tym okresie^]. Nie ma również jednoznacznych dowodów na to, jakoby mnisi mieszkali na półwyspie przed okresem ikonoklazmu. Najprawdopodobniej pierwsi asceci osiedlili się na tym obszarze, wykorzystując jego geograficzne odosobnienie, pod koniec VIII stulecia. Bardziej zorganizowana wspólnota monastyczna uformowała się na Athosie przed rokiem 843, w którym delegacja mnichów z Athos brała udział w uroczystości oficjalnego przywrócenia kultu ikon w Konstantynopolu. Czterdzieści lat później mnisi zostali zwolnieni z podatków na mocy dekretu cesarza Bazylego I. Ten sam dokument nadawał im wyłączną własność ziemi na półwyspie. W tym samym okresie uformowała się wspólna administracja klasztorów Athosu – rada tworzona przez mnichów różnych, żyjących niezależnie od siebie wspólnot. W dekretach Leona VI i Romana I z 908 i 934 pojawiają się już odniesienia do starożytnej rady starców. W 985 w dokumentach klasztoru Iwiron znajduje się opis funkcjonowania rady mnichów określanej jako wielki środek (gr. Megali Messi). Jej siedziba mieściła się w KARIES, zaś przewodniczący nosił tytuł protosa. Podstawowym zadaniem rady było interweniowanie w razie sporów między monasterami.

Za początek zorganizowanego na większą skalę życia monastycznego na Athos uważa się powstanie w 963 Wielkiej Ławry (oryg. gr. Meghisti - największa). W pierwszych latach istnienia był to jedynie niewielki budynek z kilkoma celami i kaplicą. Z myślą o przyszłej wspólnocie monastycznej twórca Wielkiej Ławry, Atanazy z Athosu, opracował zbiór reguł porządkujących życie codzienne zakonników, które miało koncentrować się na pracy na roli oraz modlitwie. Do maja 964 do Atanazego dołączyło 80 mnichów. Wówczas cesarz Nicefor II Focas nadał Wielkiej Ławrze status najważniejszego klasztoru na górze, podlegającego jedynie sądownictwu cesarskiemu i otrzymującemu co roku wsparcie materialne w postaci zapasów ziarna oraz 244 złotych monet. Przywileje uzyskane przez klasztor Atanazego doprowadziły do sporu między nim a przełożonymi istniejących już wcześniej monasterów na górze. Zarzucili oni Atanazemu niszczenie pierwotnej tradycji klasztorów, które utrzymywały się z własnej pracy mnichów i - poprzez stosowanie surowej ascezy - ograniczały do minimum swoje wydatki. W celu zażegnania sporu cesarz Jan I Tzimiskes wysłał na Athos mnicha Eutymiusza z klasztoru Studion, który przez kolejne kilka miesięcy prowadził rozmowy łącznie z 56 przełożonymi działających na Athosie wspólnot. Efektem rozmów było zawarcie porozumienia i opracowanie wspólnej reguły, jaką odtąd miały kierować się wszystkie monastery na górze, określonej jako Typikon. Stanowił on nie tylko szczegółowy opis zasad życia w poszczególnych wspólnotach, ale i regulował stosunki między nimi.

Oryginał Typikonu, spisany na trzymetrowym pasie koziej skóry, jest do dnia dzisiejszego przechowywany w archiwach Athos, a jego postanowienia stanowią podstawę prawa obowiązującego w republice mnichów.

Podstawą reguły obowiązującej na Athos pozostają wytyczne założycieli klasztorów z X wieku. Podobnie jak w wypadku innych chrześcijańskich wspólnot monastycznych, za filary życia zakonnika uważa się czystość, ubóstwo i posłuszeństwo.

Warunkiem przyjęcia do jednego z klasztorów Athos jest ukończenie 18 lat, uregulowanie kwestii stanu cywilnego oraz kwestii spadkowych oraz wyrażenie nieprzymuszonej woli dołączenia do wspólnoty monastycznej. Nowicjusze są zobowiązani do zerwania wszystkich związków ze światem świeckim. Zwyczajowy okres próby, poprzedzający złożenie ślubów wieczystych, trwa dwa lata.

Wszystkie monastery Athos posiadają identyczny, ściśle uregulowany rozkład dnia: Mnisi żyją wg rytmu 3 razy po 8 godzin ( 8 godzin modlitw, 8 godzin pracy, 8 godzin odpoczynku).

• 4.00 – modlitwy poranne oraz nabożeństwo jutrzni,
• ok. 7.00 – posiłek,
• do godz. 12.00 – praca na rzecz monasteru,
• 12.00–15.00 - odpoczynek,
• ok. 15.00 – praca na rzecz monasteru,
• ok. 17 – nieszpory, bezpośrednio po nabożeństwie - posiłek, następnie kompleta i czas na samodzielne modlitwy w celach.

Wzrost liczby mnichów osiedlających się na Athosie w X wieku doprowadził do dalszego wzrostu liczby klasztorów. W latach 979-980, na skutek przekroczenia dopuszczalnej na mocy Typikonu liczby mieszkańców Wielkiej Ławry, dla mnichów pochodzących z Iberii powołano klasztor Iwiron. W momencie śmierci Atanazego kroniki athoskie mówią o 46 klasztorach o różnej liczebności. Jednak ze wspólnot, które uformowały się w tym okresie, nieprzerwaną działalność do dnia dzisiejszego prowadzą – oprócz Wielkiej Ławry – jedynie cztery: Iwiron, Watopedi, Esfigmentu i Kseropotamu. W XI stuleciu powstały natomiast klasztory Chilandar, Karakallu, Dochiariu i Ksenofontos. Po ich powołaniu liczba zakonników była szacowana na 6 tys. Mnisi żyli nie tylko w największych wspólnotach, ale również w tworzonych przy nich skitach lub też żyli jako anachoreci. Rozwój wspólnoty doprowadził w 1045 do opracowania zmienionej wersji Typikonu, czemu patronował cesarz Konstatntyn IX Monomach. W dokumencie tym po raz pierwszy Athos została określona jako Święta Góra, która to nazwa jest używana, jako nieoficjalna, do dnia dzisiejszego. Cały XII wiek był dla Athosu okresem stabilnego rozwoju. Dokumenty z początku XIII wieku mówią o uformowaniu się na górze 300 niezależnych klasztorów.

W 1950 klasztory Athosu zamieszkiwało 1950 zakonników, co skłaniało wielu obserwatorów do pesymistycznej oceny przyszłości republiki mnichów. W 1969 miały miejsce uroczyste obchody tysiąclecia istnienia Athos. Mimo ogromnego prestiżu uroczystości, jeszcze do 1971 utrzymał się malejący wskaźnik ilości powołań. W 1968 na górze stale przebywało 1268 osób. W 2005 liczba ta była szacowania na 1400 zakonników. Spis ludności Athosu z 2001 wymienia 2262 stałych mieszkańców góry, nie wskazując jednak, ilu z nich było mnichami, ilu zaś - świeckimi pracownikami. W 2011 liczba ta spadła do 1830 osób.

Według danych z początku XXI w. zauważalny jest spadek liczby mnichów żyjących w 20 głównych monasterach Athosu, gdyż zakonnicy przenoszą się do mniejszych, podległych im wspólnot, nierzadko doprowadzając do reaktywacji tych z nich, które były od pewnego czasu porzucone. Napływający do klasztorów nowi kandydaci na mnichów pochodzą nie tylko z krajów tradycyjnie prawosławnych, mających związki ze Świętą Górą (Grecja, Serbia, Bułgaria, Rosja), ale i z obszarów, gdzie prawosławie jest religią mniejszości narodowych lub konwertytów oraz gdzie działają misje tego wyznania: Wielkiej Brytanii, Francji, Holandii, Niemiec, Peru, krajów afrykańskich. W 2007 ponad 1/4 wszystkich zakonników Athosu posiadała wyższe wykształcenie, zaś tylko niecałe dwa procent nie ukończyło żadnej szkoły.

Ostatnia wersja konstytucji greckiej z 1975 w wyczerpujący sposób reguluje status Athosu jako obszaru autonomicznego pod władzą rządu Grecji i religijną jurysdykcją patriarchy Konstantynopola (nie zaś autokefalicznego Greckiego Kościoła Prawosławnego. Półwyspem zarządzają organy powoływane przez 20 autonomicznych klasztorów; zabroniona jest wszelka modyfikacja ich liczby oraz relacji między nimi (hierarchiczna kolejność monasterów). Wszyscy mnisi podejmujący życie na Athosie są automatycznie uznawani za osoby narodowości greckiej. Nie ma natomiast możliwości zamieszkania na półwyspie dla osób niebędących wyznawcami prawosławia. Szczególny status Athosu reguluje artykuł 105 konstytucji Grecji.

Wszystkie monastery Athos wzniesione są według stałego planu architektonicznego, którego celem jest zapewnienie klasztorom bezpieczeństwa. Centralnym punktem kompleksu zabudowań każdego klasztoru jest główna świątynia - katholikon. Budynki mieszkalne i użytkowe są wzniesione wokół dziedzińca otaczającego katholikon oraz otoczone murami. Całość jest rozplanowana na rzucie trapezu lub równoległoboku. Wjazd na teren monasteru jest możliwy przez jedyną bramę, która jest dodatkowo umocniona i zamykana każdorazowo w momencie zachodu słońca. Część klasztorów posiada dodatkowo wysokie wieże obronne.

Każdy z monasterów jest kierowany przez przełożonego, którego w tajnym głosowaniu wybiera cała wspólnota mnichów. Urząd ten zwyczajowo pełniony jest dożywotnio. W zarządzaniu klasztorem przełożonemu pomaga rada starców (gr. gerontia).

Oprócz 20 monasterów, na Athosie działają mniejsze wspólnoty mnichów lub też miejsca, w których mogą żyć zakonnicy-pustelnicy. Ilość wspólnot nieposiadających statusu monasterów nie jest ograniczona i ulega stałej zmianie.

Athos nie jest podłączony do krajowej sieci energetycznej, jednak w monasterach są wykorzystywane urządzenia elektryczne, na ograniczoną skalę również samochody, łodzie motorowe oraz komputery. Od 1997 na terenie półwyspu znajduje się antena telefonii komórkowej. Stopień wprowadzania na Athos nowych urządzeń technicznych pozostaje jednak przedmiotem dyskusji we wspólnocie.

Centralny zarząd Athosu jest sprawowany przez Świętą Wspólnotę (Święte Zgromadzenie, gr. Iera Koinotis). Jego siedzibą jest Karies. Święta Wspólnota liczy 20 przedstawicieli klasztorów Athos i spotyka się na posiedzeniach dwa razy w tygodniu. Decyzje dotyczące całej społeczności podejmowane są większością głosów. Święta Wspólnota nie stanowi organu nadrzędnego wobec poszczególnych monasterów, lecz zajmuje się mediacją między nimi w razie konfliktów oraz koordynuje współpracę między nimi. Jej organem wykonawczym jest Święta Komisja.

Mnisi prawosławni na Athosie bardzo gorliwie czczą Najświętszą Maryję Pannę ale również wielu innych świętych tradycji prawosławnej. Zdaniem wielu jest to idealne miejsce, by zapomnieć o swoich naturalnych popędach i poświęcić się oddawaniu czci Bogu.

Góra Athos jest ogromnym ośrodkiem pielgrzymkowym, do którego przybywa każdego roku kilka tysięcy gości.

W II poł. XX wieku zwiększyła się również skala zaangażowania mnichów z Athos poza monasterami: mnisi występują na publicznych spotkaniach z wiernymi, publikują pisma religijne, zbiory pouczeń duchowych oraz książki poświęcone bieżącym problemom Kościoła i społeczeństwa, jak również oferują osobom świeckim stałą opiekę duchowną